Την ανησυχητική «καυτή αγκαλιά» της κλιματικής κρίσης νιώθει ειδικά την τελευταία δεκαετία η Αθήνα, σύμφωνα με την επεξεργασία στοιχείων του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, που για πρώτη φορά αποτυπώνουν με τόσο ανάγλυφο τρόπο την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στο Λεκανοπέδιο. Η δεκαετία 2011-2020 είναι η θερμότερη όλων των εποχών για την Αθήνα, με μέση θερμοκρασία τους 19,03 C βαθμούς Κελσίου στον μετεωρολογικό σταθμό του Αστεροσκοπείου (ΕΕΑ) στο Θησείο. Μάλιστα, η δεκαετία αυτή είναι ήδη κατά 1,5 C θερμότερη σε σχέση με τη μέση θερμοκρασία της περιόδου 1860-1900! Δηλαδή –στην Αθήνα τουλάχιστον– έχουμε ήδη φτάσει στην «κόκκινη γραμμή» της ανόδου της θερμοκρασίας έως 1,5 C, που είχε θέσει η παγκόσμια Σύνοδος για το Κλίμα στο Παρίσι το 2015, έτσι ώστε να μην υπάρχει γενικευμένη απορρύθμιση. Είναι επίσης αξιοσημείωτο πως τα έξι θερμότερα έτη των τελευταίων 160 χρόνων στην Αθήνα σημειώθηκαν την περίοδο 2011-2020.
Τα ανησυχητικά αυτά ευρήματα προέρχονται από επεξεργασία των στοιχείων του ιστορικού κλιματικού αρχείου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, με καταγραφές της θερμοκρασίας στο κέντρο της Αθήνας χωρίς διακοπές από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και σήμερα (από το 1890 λειτουργεί ο μετεωρολογικός σταθμός του Θησείου). Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τη δρα Δήμητρα Φουντά, ερευνήτρια του ΕΕΑ και τον καθηγητή Νίκο Μιχαλόπουλο, διευθυντή του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του ΕΕΑ και επιστημονικό υπεύθυνο του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή (CLIMPACT).
«Στην Αθήνα, όπως και σε παγκόσμιο επίπεδο, κάθε δεκαετία από το 1980 και μετά είναι σημαντικά θερμότερη από την προηγούμενή της. Σύμφωνα με τα ιστορικά κλιματικά δεδομένα του ΕΑΑ, η τελευταία δεκαετία στην Αθήνα ήταν 1,5 τουλάχιστον βαθμό θερμότερη από τη μέση θερμοκρασία της προβιομηχανικής περιόδου (1860-1900). Εκτός από την παγκόσμια θέρμανση, το κλίμα της Αθήνας έχει επηρεαστεί και από το φαινόμενο της Αστικής Θερμικής Νησίδας, που καθιστά γενικά τις αστικές περιοχές θερμότερες από τις γειτονικές μη αστικές ζώνες, και συναντάται σχεδόν σε όλες τις πόλεις του κόσμου», λέει στην «Κ» η δρ Φουντά. Ας σημειωθεί πως η αυξητική καμπύλη της θερμοκρασίας στην Αθήνα παρουσιάζει απότομη άνοδο τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, με την περίοδο 2011-2020 να είναι σχεδόν 0,4 C θερμότερη από την προηγούμενη δεκαετία (2001-2010), η οποία είναι η δεύτερη θερμότερη από το 1860!
Οι συνθήκες στη Μεσόγειο
«Η Μεσόγειος θεωρείται μία από τις πλέον ευάλωτες περιοχές του κόσμου σε ό,τι αφορά τις παρατηρούμενες αλλά και μελλοντικές κλιματικές μεταβολές και τις επιπτώσεις που σχετίζονται με τον θερμικό κίνδυνο. Μάλιστα, ενώ μέχρι τη δεκαετία 1980-1990 η άνοδος της θερμοκρασίας στη Μεσόγειο ακολουθούσε τη διεθνή καμπύλη, τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφεται μια πιο οξεία αναρρίχηση των τιμών, με βάση στοιχεία από πολλές χώρες και σταθμούς αστικούς και υποβάθρου», λέει στην «Κ» ο κ. Μιχαλόπουλος. Οσον αφορά ειδικά το 2020, με μέση θερμοκρασία 19,2 C, συγκαταλέγεται στα έξι θερμότερα έτη από το 1860 στην Αθήνα. Πιο θερμό έτος παραμένει το 2010 (19,6 C), μετά είναι το 2016 (19,3 C) και ακολουθεί μία τετράδα με ελάχιστες διαφορές μεταξύ τους. Ολα όμως ανήκουν στην τελευταία δεκαετία!
Το 2020 σημειώθηκαν ρεκόρ, όπως σημειώνουν η δρ Φουντά και ο κ. Μιχαλόπουλος. Το διήμερο 16-17 Μαΐου η θερμοκρασία άγγιξε τους 37 C, προκαλώντας τον «πιο πρώιμο καύσωνα που έχει εμφανιστεί ποτέ στην Αθήνα. Επίσης, ο Σεπτέμβριος και ο Δεκέμβριος του 2020 υπήρξαν οι θερμότεροι όλων των εποχών κυρίως ως προς την ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία». Ας σημειωθεί πως και το πρώτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου 2021 ήταν εξαιρετικά θερμό, με τις υψηλότερες θερμοκρασίες που έχουν εμφανιστεί ποτέ κατά τη συγκεκριμένη περίοδο του έτους. «Οι θερμοκρασίες των 14,8 C, 18,3 C και 12,1 C που αντιστοιχούν στη μέση, μέση μέγιστη και μέση ελάχιστη θερμοκρασία του πρώτου 10ημέρου του 2021 ήταν σχεδόν κατά 5 C υψηλότερες από τις αντίστοιχες μέσες κλιματικές τιμές της πιο πρόσφατης περιόδου αναφοράς, 1981-2010, στον ιστορικό σταθμό του Θησείου. Πρωτοφανείς ήταν και κάποιες ακραίες τιμές θερμοκρασίας κατά την ίδια περίοδο, όπως η μέγιστη που έφτασε έως και τους 22,5 C αλλά και η ελάχιστη θερμοκρασία που δεν υποχώρησε κάτω από τους 17 C», αναφέρουν οι ερευνητές του ΕΕΑ.
Αλλά και οι διεθνείς τάσεις είναι ιδιαίτερα ανησυχητικές. Το 2020, σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, με θερμοκρασία ίση με 14,9 C (περίπου 1,2 C υψηλότερη από τα επίπεδα της προβιομηχανικής περιόδου 1850-1900), συγκαταλέγεται ανάμεσα στα τρία θερμότερα έτη όλων των εποχών μαζί με το 2016 και το 2019, με σχεδόν ίσες τιμές. Επίσης, η δεκαετία 2011-2020 είναι η θερμότερη δεκαετία που έχει καταγραφεί παγκοσμίως. Σε αυτή ανήκουν και τα έξι από τα θερμότερα έτη όλων των εποχών.
Οι επιστήμονες του CLIMPACT μιλούν για «εμμονή του φαινομένου της παγκόσμιας θέρμανσης με σχεδόν ανεξέλεγκτους ρυθμούς. Τα στοιχεία προκαλούν ανησυχία σχετικά με τη δυνατότητα επίτευξης των στόχων που τέθηκαν στη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα». Οι επιστήμονες και τα στοιχεία μιλούν όλο και με μεγαλύτερη σαφήνεια. Η ώρα δράσης των πολιτών έχει σημάνει…
Διπλάσιες οι ραγδαίες βροχοπτώσεις
Δεν είναι, όμως, μόνο η αυξητική τάση της θερμοκρασίας. Ανησυχητική είναι η εξέλιξη σχετικά με τις βροχοπτώσεις στην Αθήνα. Δεν πρόκειται για φαινόμενο ξηρασίας, όπως ίσως θα φανταζόμασταν. Παρατηρείται μια ισχυρή πύκνωση των ραγδαίων βροχοπτώσεων, που οδηγούν συχνά σε πλημμυρικά φαινόμενα και καταστροφές. Οπως σημειώνουν οι ερευνητές του Αστεροσκοπείου (δρ Δήμητρα Φουντά και καθηγητής Νίκος Μιχαλόπουλος) στο πλαίσιο του CLIMPACT, «η σύγκριση της τελευταίας 30ετίας (1991-2020) σε σχέση με την προηγούμενή της (1961-1990) έδειξε αύξηση στη μέση ετήσια βροχόπτωση κατά 15% περίπου κατά την τελευταία περίοδο, με ταυτόχρονη μείωση του αριθμού ημερών βροχής κατά περίπου 3%». Αυτό οδηγεί σε εντυπωσιακή διαφοροποίηση όσον αφορά την κατανομή της έντασης των βροχών, ανάμεσα σε αυτές τις δύο κοντινές περιόδους.
Συγκεκριμένα, η συχνότητα εμφάνισης ημερών με βροχόπτωση μεγαλύτερη των 30 χιλιοστών διπλασιάστηκε την περίοδο 1991-2020, ενώ η αντίστοιχη με βροχόπτωση άνω των 40 χιλιοστών αυξήθηκε κατά 77%! Επίσης, πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού του Θησείου, την 30ετία 1991-2020 η ημερήσια βροχόπτωση ξεπέρασε τα 50 χιλιοστά 17 ημέρες, έναντι 10 περιπτώσεων της περιόδου 1961-1990. «Υπολογίστηκε ότι περίπου το 30% της συνολικής βροχόπτωσης κατά την περίοδο 1991-2020 συγκεντρώθηκε από επεισόδια έντονης βροχόπτωσης (> 30 χιλ./ημέρα), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την περίοδο 1961-1990 ήταν 16%. Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν την αύξηση της ραγδαιότητας των βροχοπτώσεων στην περιοχή, ανεξάρτητα από τις όποιες μεταβολές του μέσου ύψους ή των συνολικών ημερών βροχόπτωσης», σημειώνουν οι ερευνητές του ΕΕΑ. «Πρακτικά αυτό σημαίνει πως έχουν γίνει πολύ συχνότερες οι μέρες με έντονες βροχοπτώσεις, που δεν μπορούν να απορροφηθούν από τη γη και οδηγούν σε πλημμυρικά φαινόμενα. Οι μέρες με έντονες βροχοπτώσεις διπλασιάστηκαν», λέει στην «Κ» ο κ. Μιχαλόπουλος.